Budapeşte’nin En Eski Üçüncü Köprüsü: Özgürlük Köprüsü

Özgürlük Köprüsü (Szabadság híd), Macaristan'ın başkenti Budapeşte’nin iki yakası olan Buda ve Peşte’yi Tuna Nehri boyunca birbirine bağlayan bir köprüdür. Budapeşte’nin en eski üçüncü köprüsüdür. Şehir merkezinin güney ucunda yer almaktadır. Köprünün açıldığı zamanki ismi Franz Joseph Köprüsü'ydü (Avusturya-Macaristan İmparatoru Franz Joseph). Köprünün Buda ayağı Gellért Meydanı'na, Peşte’deki ayağı ise Fővám Meydanı'na çıkar. Özgürlük Köprüsü, Budapeşte'nin merkezindeki en kısa köprüdür. 19. yüzyılın sonunda Milenyum Dünya Sergisi'nin bir parçası olarak inşa edildi. Köprü, yeni sanat akımı tasarımına, mitolojik heykellere ve yan tarafında ülkenin armasına sahiptir. Özgürlük Köprüsü, II. Dünya Savaşı sırasında ağır hasar gördükten sonra şehirde yeniden inşa edilen ilk köprü oldu.

Özgürlük Köprüsü

Köprünün İnşaatı

Köprü, János Feketeházy'nin planlarına göre 1894 ve 1896 yılları arasında inşa edildi. Yapı olarak kökten farklı olmasına rağmen (asma bir orta açıklığa sahip bir konsol makas köprüsüdür), köprü, inşaat sırasında estetik olarak tercih edilen bir form olarak zincir tipi bir köprünün genel taslağını taklit eder. Köprü, İmparator Franz Joseph'in huzurunda 04 Ekim 1896 tarihinde açıldı; Köprünün Peşte tarafındaki mesneti üzerindeki son gümüş perçin, bizzat Avusturya-Macaristan İmparatoru Franz Joseph tarafından demir yapıya yerleştirildi. Köprü ilk ismini de imparatordan almıştır.

Köprünün ilk ismi: Franz Joseph Köprüsü

Köprünün Boyutları ve Süslemeleri

Köprü 333.6 m uzunluğunda ve 20.1 m genişliğindedir. Dört direğin tepesi, eski Macar mitolojisinde öne çıkan, şahin benzeri bir kuş olan Turul'un büyük bronz heykelleriyle süslenmiştir.

Özgürlük Köprüsü'nün süslemeleri

Köprünün Trafiği

Köprüden tramvay ve diğer karayolu taşıtları geçiyor. Dördüncü metro hattı tamamlandıktan sonra köprüyü sadece yaya yoluna dönüştürmek için bir girişim de halihazırda bulunmaktadır.

Özgürlük Köprüsü

Budapeşte’nin En Eski İkinci Köprüsü: Margit Köprüsü

Margit Köprüsü, Macaristan'ın başkenti Budapeşte’nin iki yakası olan Buda ve Peşte'yi ve Tuna nehri üzerinde bulunan Margit Adası’nı da bu iki yakaya bağlayan üç yönlü bir köprüdür. Fransız mühendis Ernest Goüin tarafından tasarlandı ve 1872 ile 1876 yılları arasında inşaat şirketi Maison Ernest Goüin et Cie tarafından inşa edildi, sorumlu mühendis Émile Nouguier’di. 30 Nisan 1876 tarihinde köprünün açılışı yapıldı. Margit Köprüsü, Széchenyi Zincir Köprüsü'nden sonra Budapeşte'deki en eski ikinci köprüdür. Bu köprü, Margit adasına giden bir yol ve bu yola 165 derecelik açı oluşturan iki parçadan oluşmaktadır. Bu olağandışı geometrinin nedeni, Margit Adası'na bağlanan küçük uzantının fon yetersizliği nedeniyle 20 yıl kadar inşa edilememesi ve aceleyle orijinal tasarıma eklenmesidir. Köprünün Buda tarafındaki ayağı Germanus Gyula Parkı'na, Peşte tarafındaki ayağı ise Jászai Mari Meydanı’na çıkmaktadır. Margit Köprüsü 607,5 metre uzunluğunda ve 25 metre genişliğindedir.

Margit Köprüsü

Köprünün Yeniden İnşası

Budapeşte'nin tüm köprüleri, II. Dünya Savaşı sırasında Buda tarafına çekilen Alman birlikleri tarafından Ocak 1945'te havaya uçuruldu. Margit Köprüsü ise bu olaydan önce, 4 Kasım 1944 tarihinde köprünün doğu tarafında kazara bir patlama sonucu yıkıldı. Ölenlerin sayısı 100 ile 600 arasında değişiyor: Bunlar arasında masum siviller, yaklaşık 40 Alman askeri, devrilip nehre düşen tramvaydaki yolcular ve köprüdeki bir kamyonda bulunan Yahudi zorunlu işçi (Olimpiyat şampiyonu eskrimci Endre Kabos dahil) vardı. Köprünün yeniden inşası sırasında, orijinal çelik malzemenin çoğu nehirden kaldırıldı ve yeniden inşa edilen yapıya dahil edildi.

4 Kasım 1944 - Margit Köprüsü

2009–2011 Yenileme Çalışmaları

2000'li yılların başında köprü çok kötü durumdaydı. Hayatı tehdit edici hale geldi, bu nedenle yenilenmesi gerekiyordu. Yenileme çalışmaları (Megyeri Köprüsü ve Szabadság Köprüsü tamamlandıktan sonra) 21 Ağustos 2009 tarihinde başladı. Köprü, bir yıl boyunca karayolu trafiğine kapatıldı, sadece tramvaylar, geçici yolu kullanarak köprü üzerinden kısmi hizmet verdi. Tüm proje 20 milyar Macar forintine mal oldu ve maliyetlerin yarısı Avrupa Birliği fonlarından finanse edildi. Restorasyon 2011 yılında tamamlandı. Köprünün orijinal görünümünü geri kazandırmaya çalışan bir yenileme çalışması oldu. Betonarme yerine dayanıklı çelik kullanıldı. Yeni bariyerler ve projektörler yerleştirildi. Orta şeritler, kaldırım ve bisiklet yolu yaklaşık 2 metre genişletildi.

Yenileme çalışmalarından sonra Margit Köprüsü

Kültürel Referanslar

Köprü açıldıktan kısa bir süre sonra, kişisel veya mali sıkıntılar sebebiyle hayatlarına son vermek isteyen insanlar için tercih edilen bir nokta haline geldi. İntihar dalgası, ünlü Macar şair János Arany'in bir baladı olan "Köprü Başlangıcı" (Híd-avatás) isimli eserini bestelemesi için ilham verdi.

Köprünün yapımını ve rekonstrüksiyonunu anan plaket

Budapeşte’nin İlk Köprüsü: Széchenyi Zincir Köprü

Széchenyi Zincir Köprü, Macaristan'ın başkenti Budapeşte'nin batı ve doğu yakası olan Buda ile Peşte arasında Tuna Nehri boyunca uzanan bir köprüdür. İngiliz mühendis William Tierney Clark tarafından tasarlanan ve İskoç mühendis Adam Clark tarafından inşa edilen bu köprü, Macaristan'da Tuna Nehri üzerindeki ilk kalıcı köprüdür. Köprünün açılışı 20 Kasım 1849 tarihinde yapıldı. Köprünün Peşte tarafındaki ayağı, Gresham Sarayı ve Macar Bilimler Akademisi'nin bitişiğindeki Széchenyi (eski adıyla Roosevelt) Meydanı'na, Buda tarafındaki ayağı da Adam Clark Meydanı'na uzanır.

Széchenyi Zincir Köprü

Zincir Köprü, yapımının önemli bir destekçisi olan “En Büyük Macar” olarak nitelendirilen István Széchenyi'nin soyadını taşıyor. Halk arasında ise "Zincir Köprü" olarak biliniyor. Yapıldığı dönemde, modern dünyanın mühendislik harikalarından biri olarak kabul ediliyordu. Széchenyi Zincir Köprü, ABD'nin New York şehrinde bulunan Brooklyn Köprüsü gibi ülkenin ekonomik, sosyal ve kültürel yaşamında muazzam bir öneme sahip oldu. Köprü İlerlemenin, ulusal uyanışın ve Doğu ile Batı arasındaki bağlantının sembolü haline geldi.

István Széchenyi

Köprü'nün Tarihi

Köprü, Kont István Széchenyi'nin girişimini takiben 1839 yılında İngiliz mühendis William Tierney Clark tarafından tasarlandı, İskoç mühendis Adam Clark tarafından inşa edildi. Bu iki mühendisin soyadları aynı olmasına rağmen aralarından herhangi bir akrabalık bağı yoktur.

William Tierney Clark

Adam Clark

Zincir Köprü, William Tierney Clark'ın daha önce tasarladığı Marlow Köprüsü'nün daha büyük ölçekli bir versiyonudur. Zincir Köprü, Marlow'daki Thames nehri boyunca, bölümler halinde tasarlandı ve nihai inşaat için Birleşik Krallık'tan Macaristan'a nakledildi. Köprünün finansmanı, kentte mali ve arazi çıkarları olan ve köprünün Buda tarafındaki güneybatı temelinin tabanında da adı geçen Yunan tüccar Georgios Sinas tarafından sağlandı. İnşaatı yaklaşık 10 yıl sürdü. Köprü, 1848 Macar Devrimi'nden sonra 20 Kasım 1849 tarihinde açıldı ve Macar başkentindeki ilk kalıcı köprü oldu. O zamanlar, 202 metrelik merkez açıklığıyla dünyanın en büyük köprülerinden biriydi. Köprünün her bir ayağındaki aslanlar, heykeltıraş János Marschalkó tarafından yapılmış ve 1852 yılında yerlerine yerleştirilmiştir. Bu aslanlar tasarım olarak Londra’daki Trafalgar Meydanı'nın bronz aslanlarına benzerler. Köprünün bugünkü adı 1899 yılında verildi. Köprünün dökme demir yapısı 1914 yılında güncellendi ve güçlendirildi.

Zincir Köprü'yü yenileme çalışmaları - 1914

Zincir Köprü, II. Dünya Savaşı'nda, Budapeşte Kuşatması sırasında 18 Ocak 1945 tarihinde geri çekilen Almanlar tarafından havaya uçuruldu ve geriye sadece kuleleri kaldı.

II. Dünya Savaşı sırasında Zincir Köprü 

II. Dünya Savaşı sonrasında yeniden inşa edildi ve köprünün 100. yılına istinaden 20 Kasım 1949 tarihinde yeniden açıldı. Köprünün her iki yanındaki yazıt, köprünün inşaatını yapan ismi olan mühendis Adam Clark’a aittir. Köprünün Peşte tarafındaki ayağındaki anı levhasında ise şunlar yazıyor: "William Tierney Clark tarafından tasarlanan ve halen kullanımda olan iki köprüyü anmak için: Budapeşte'de Tuna Nehri üzerindeki Széchenyi Zincir Köprü ve İngiltere, Marlow'daki Thames üzerindeki asma köprü"

Zincir Köprü'nün Peşte tarafındaki Anı Plaketi

Tükenmez Kalemin Mucidi: László József Bíró

László József Bíró 29 Eylül 1899 tarihinde ö dönem Macaristan Krallığı’nın başkenti Budapeşte’de dünyaya geldi. Bíró, ticari açıdan başarılı olan ilk modern tükenmez kalemin patentini alan Macar bir mucitti. Daha sonra Arjantin vatandaşlığına geçmiştir. Aslında ilk tükenmez kalem, Bíró’nun keşfinden yaklaşık 50 yıl önce John J. Loud tarafından icat edilmişti, ancak bu icat bir takım eksiklikler barındırıyordu ve sonuç olarak ticari başarı elde edemedi.

László József Bíró

Hayatı

Bíró, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu sınırları içinde, Macaristan Krallığı'nın başkenti Budapeşte’de Macar Yahudi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Doktorluk eğitimi aldı fakat mezun olamadan okulu bıraktı. Okuldan ayrıldıktan sonra Macaristan'da gazeteci olarak çalışmaya başladı. Gazeteciliğe başlamadan önce ise hipnotize etme ve otomobil yarışı gibi hobilerle uğraştı.

Tükenmez Kalemin İcadı

Gazeteci olarak çalışırken Bíró, gazete basımında kullanılan mürekkebin çabuk kuruyarak kağıdın kuru ve lekesiz kalmasına neden olduğunu fark etti. Aynı mürekkebi bir dolma kalemde kullanmayı denedi, ancak çok viskoz olduğu için uca akmadığını gördü.

Birome Tükenmez Kalemi

Bíró, 1931 yılında Budapeşte Uluslararası Fuarı'nda ilk tükenmez kalemin üretimini sundu. Bir kimyager olan kardeşi György ile birlikte çalışarak, bir yuva içinde serbestçe dönen bir toptan oluşan yeni bir uç geliştirdi. Bu top döndüğünde kartuştan mürekkebi alıp yuvarlayarak kağıdın üzerine bu mürekkebin izini bırakıyordu ve bu sayede de yazma olayı gerçekleşiyordu. Bíró, 1938 yılında Paris'te bu buluşunun patentini aldı.

Tükenmez Kalem "Birome"

II. Dünya Savaşı sırasında Bíró, kardeşi ile birlikte 1943 yılında Arjantin'e taşınarak Nazilerden kaçtı. 17 Haziran 1943 tarihinde ABD'de 2,390,636 numaralı bir patent başvurusunda bulundular ve Arjantin'de Biro Kalem'i kurdular. (Arjantin'de tükenmez kalem birome olarak bilinir.) Bu yeni tasarım, Kraliyet Hava Kuvvetleri hava mürettebatına tedarik edilmek üzere Birleşik Krallık'ta üretim için lisans aldı.

17 Haziran 1943 tarihli patent başvurusu

1945 yılında Marcel Bich, kısa süre sonra BIC şirketinin ana ürünü haline gelen kalemin patentini Bíró'dan satın aldı. BIC, dünya çapında 100 milyardan fazla tükenmez kalem sattı.

Bíró'nun Budapeşte'deki anı levhası

László József Bíró 24 Ekim 1985 tarihinde Arjantin'in Buenos Aires kentinde hayatını kaybetti. Arjantin'de Mucitler Günü, Bíró'nun doğum günü olan 29 Eylül'de kutlanmaktadır. Birleşik Krallık, İrlanda, Avustralya ve İtalya dahil olmak üzere birçok ülkede bir tükenmez kalem yaygın olarak "Biro" ismiyle anılır. Kelime tescilli bir ticari marka olmasına rağmen, bazı ülkelerde jenerik hale gelmiştir. Doğumunun 117. yıldönümü olan 29 Eylül 2016'da Google, Bíró'yu "İleri görüşlü ruhu" nedeniyle bir Google Doodle ile andı.

29 Eylül 2016 tarihli Doodle