Macar öğretmen ve yazar Zsigmond Fejes 1881 yılında Macaristan’ın Nagycsány köyünde dünyaya geldi. 1906-1941 yılları arasında Macaristan’ın Pápa şehrinde bulunan Ref. Koleji'nde öğretmenlik ve 1929-1941 yılları arasında ise aynı kolejde müdür olarak görev yaptı. Kolej'in izci takımını 1932'de kurdu ve kendi öncülüğünde 1940'ta İngiltere'de bir izci kampı düzenledi. 07 Haziran 1947 tarihinde Pápa şehrinde vefat etti.
 |
| Zsigmond Fejes |
Zsigmond Fejes, aynı kolejden bir diğer öğretmen Dr. Béka Lakos, İstanbullu olan ve o dönemde Budapeşte Teknik Üniversitesi öğrencisi, çok iyi derecede Macarca konuşabilen Hüseyin Arif ile birlikte toplamda 3 kişi 07 Temmuz 1914 tarihinde
Budapeşte’den Osmanlı İmparatorluğu topraklarına doğru yola çıkıyorlar.
 |
| Ermenek - Alanya yolu. Soldan Sağa: Arif, Fejes, Lakos |
Bundan sonraki satırları Zsigmond
Fejes’in Macarca yayınlanmış olan “Kisázsia Tanulmányút" (Küçük Asya'ya Çalışma Gezisi) isimli
makalesinden Türkçe’ye çevirdim ve sizlere aktarmaya çalışacağım. Zsigmond
Fejes seyahatin ilk amacını Anadolu’nun ve özellikle Kilikya Bölgesi’nin ekonomik,
coğrafik ve etnografik yapısını incelemek olduğunu belirtiyor. Bu seyahatte
Hüseyin Arif sadece tercüman olarak değil aynı zamanda herhangi bir sorunda yardımcı
olan bir yolculuk arkadaşı gibi yer alıyor.
07 Temmuz 1914 tarihinde öğleden
sonra 15:20 sularında Budapeşte’den hareket ediyorlar ve akşam saatlerinde
Belgrad sınırlarına ulaşıyorlar. 28 Haziran 1914 tarihinde Avusturya-Macaristan
İmparatorluğu veliahtı Ferdinand ve eşinin öldürülmesi üzerine Belgrad’da ortam
karışık. Zsigmond Fejes henüz savaş olasılığını düşünmemiştik diyor. Ancak Sırp
gümrüğünde fotoğraf makinesi ve eşyalara el konulacağından korkuyorlar.
Fotoğraf makinesi detayı da burada önemli. Bu seyahatte Zsigmond Fejes fotoğraf
çekme ve coğrafi konulardan sorumlu.
Niş, Sofya ve Edirne üzerinden 09 Temmuz
1914 günü sabah saat 9 sularında İstanbul’a ulaşıyorlar. 4 gün boyunca o dönem
başkent olan İstanbul’da kalıyorlar.
 |
| 14 Temmuz 1914 - İstanbul |
Daha sonra 2 günlüğüne Bursa gezisi
düzenliyorlar. Orada padişahların türbelerini ziyaret ediyorlar. İstanbul,
Haydarpaşa Garı’na geri dönüyorlar ve orada Bağdat trenine biniyorlar. İlk
hedefleri Adana şehrine ulaşmak. Bu seyahat, bazı şehirleri ziyaret
ettikleri için aralıklı olarak tam 8 gün sürüyor. Zsigmond Fejes bu yolu sadece
Almanlar’ın inşa ettiği Bağdat demiryolu ile gitmelerinin mümkün olduğunu
söylüyor.
Seyahatte ilk durakları Hereke. Burada dokuma ve halı fabrikasına bir
ziyarette bulunuyorlar.
 |
| 17 Temmuz 1914 - Hereke Dokuma ve Halı Fabrikası ziyareti |
Daha sonra Eskişehir’de bir gün geçiriyorlar. 40.000
nüfuslu şehir 800 metre rakımda bulunuyor. Burada kaymakam tarafından çok sıcak
bir şekilde karşılandıklarından bahsediyor Fejes. Eskişehir’den Konya’ya yol
sabah 6’dan akşam 8’e kadar sürüyor. Konya’daki bozkırı Hortobágy’ın bazı bölümlerine
benzetiyor. Konya civarında kaliteli buğday yetiştirildiğinden bahsediyor. 60-70
bin nüfuslu Konya’da iki gün geçiriyorlar. 24 Temmuz 1914 akşamı Adana’ya
ulaşıyorlar. Adana’dan demiryolu ile İskenderun’a geçiyorlar. Burası onların
seyahatindeki en doğu noktası olarak kayıtlara geçiyor. Buradan o dönemki Küçük
Asya’nın en işlek liman şehri Mersin’e geçiyorlar. Antalya Konsolosu Budapeşte
kökenli Macar Pözel, Lloyd isimli bir Avusturya gemisiyle kendilerine ziyarete
geliyor ve orada Alanya’da Konsolos Pözel’in yazlığında buluşmak üzere
sözleşiyorlar. Aynı günün akşamı Konsolos Pözel gemiyle Antalya’ya geri
dönüyor. Fejes burada savaşın çoğu şeyi değiştirdiğini söylüyor. Konsolos
Pözel’le Alanya’da buluşamıyorlar. Belgrad’ın bombalandığı haberini Mersin’de
alıyorlar. Mersin’de iki gün kaldıktan sonra Silifke’ye doğru hareket
ediyorlar. Silifke’den Ermenek’e at üstünde geçiyorlar. Çünkü burada at arabası
için yol yok. Bu yol üzerinde bulunan telgraf ofisinden Avrupa’daki durum
hakkında bilgi alma şansları oluyor. Silifke’den Ermenek’e yol tam 5 gün
sürüyor. Ermenek’ten Alanya’ya yine zorlu bir yoldan sonra nihayet Alanya’ya
ulaşıyorlar. Fejes, Alanya’nın eskiden bir kale şehir olduğunu ve kale duvarların
da hala ayakta olduğunu söylüyor. Şehrin konumu çok güzel. Çoğu ev buruna doğru
inşa edilmiş. Lakos ve Arif
burada şehrin yöneticisiyle görüşüyorlar. Artık ihtiyaçları olmadığı için
eşekleri satıyorlar.
 |
| 17 Ağustos 1914 - Alanya |
Yukarıda da belirttiğim üzere Antalya Konsolosu Pözel savaş
sebebiyle maalesef Alanya’daki buluşmaya gelemiyor. 18 Ağustos 1914 günü sabah
saatlerinde küçük bir benzinli tekneyle 120 km uzaklıktaki Antalya’ya
geliyorlar. Burada birkaç gün geçiriyorlar. Zsigmond Fejes’in 19 Ağustos 1914
tarihinde çektiği Antalya Hadrainus Kapısı fotoğrafı var.
 |
| 19 Ağustos 1914 - Antalya Hadrianus Kapısı |
 |
| 20 Ağustos 1914 - Antalya Yat Limanı |
Antalya'dan 4 günlük bir
gemi yolcuğu ile İzmir’e geliyorlar. Artık dönüş yolundalar. Daha sonra
Bandırma’dan İstanbul’a askeri bir amaçla kullanılan gemi ile seyahat
ediyorlar. İstanbul’da tekrar Macar büyükelçi ile görüşüyorlar. Çektikleri
fotoğraflar son derece önemli olduğu için büyükelçiye bu konuyla ilgili
danışıyorlar. Büyükelçilikte kamera çantaları büyükelçilik mührüyle kapatılıyor
ve koruma altına alınıyor. Yolda herhangi bir sorunla karşılaşmamak için
büyükelçilik tarafından yazılan iki adet de resmi mektubu da yanlarına alıyorlar. Karadeniz üzerinden Köstence’ye ulaşıyorlar. Buradan da Bükreş’e. 5
saatliğine Bükreş’i gezme fırsatları oluyor ve daha sonra 30 Ağustos 1914 gece
22.00 sularında Predeal yakınlarında Macaristan sınırlarına giriş yapıyorlar. (bugünkü
Romanya sınırlarında bulunan Braşov kenti yakınlarında küçük bir kent.)
