Zsigmond Fejes ve 1914 yılında Osmanlı İmparatorluğu'na Gezisi

Macar öğretmen ve yazar Zsigmond Fejes 1881 yılında Macaristan’ın Nagycsány köyünde dünyaya geldi. 1906-1941 yılları arasında Macaristan’ın Pápa şehrinde bulunan Ref. Koleji'nde öğretmenlik ve 1929-1941 yılları arasında ise aynı kolejde müdür olarak görev yaptı. Kolej'in izci takımını 1932'de kurdu ve kendi öncülüğünde 1940'ta İngiltere'de bir izci kampı düzenledi. 07 Haziran 1947 tarihinde Pápa şehrinde vefat etti.

Zsigmond Fejes

Zsigmond Fejes, aynı kolejden bir diğer öğretmen Dr. Béka Lakos, İstanbullu olan ve o dönemde Budapeşte Teknik Üniversitesi öğrencisi, çok iyi derecede Macarca konuşabilen Hüseyin Arif ile birlikte toplamda 3 kişi 07 Temmuz 1914 tarihinde Budapeşte’den Osmanlı İmparatorluğu topraklarına doğru yola çıkıyorlar.

Ermenek - Alanya yolu. Soldan Sağa: Arif, Fejes, Lakos

Bundan sonraki satırları Zsigmond Fejes’in Macarca yayınlanmış olan “Kisázsia Tanulmányút" (Küçük Asya'ya Çalışma Gezisi) isimli makalesinden Türkçe’ye çevirdim ve sizlere aktarmaya çalışacağım. Zsigmond Fejes seyahatin ilk amacını Anadolu’nun ve özellikle Kilikya Bölgesi’nin ekonomik, coğrafik ve etnografik yapısını incelemek olduğunu belirtiyor. Bu seyahatte Hüseyin Arif sadece tercüman olarak değil aynı zamanda herhangi bir sorunda yardımcı olan bir yolculuk arkadaşı gibi yer alıyor.

07 Temmuz 1914 tarihinde öğleden sonra 15:20 sularında Budapeşte’den hareket ediyorlar ve akşam saatlerinde Belgrad sınırlarına ulaşıyorlar. 28 Haziran 1914 tarihinde Avusturya-Macaristan İmparatorluğu veliahtı Ferdinand ve eşinin öldürülmesi üzerine Belgrad’da ortam karışık. Zsigmond Fejes henüz savaş olasılığını düşünmemiştik diyor. Ancak Sırp gümrüğünde fotoğraf makinesi ve eşyalara el konulacağından korkuyorlar. Fotoğraf makinesi detayı da burada önemli. Bu seyahatte Zsigmond Fejes fotoğraf çekme ve coğrafi konulardan sorumlu.

Niş, Sofya ve Edirne üzerinden 09 Temmuz 1914 günü sabah saat 9 sularında İstanbul’a ulaşıyorlar. 4 gün boyunca o dönem başkent olan İstanbul’da kalıyorlar.

14 Temmuz 1914 - İstanbul

Daha sonra 2 günlüğüne Bursa gezisi düzenliyorlar. Orada padişahların türbelerini ziyaret ediyorlar. İstanbul, Haydarpaşa Garı’na geri dönüyorlar ve orada Bağdat trenine biniyorlar. İlk hedefleri Adana şehrine ulaşmak. Bu seyahat, bazı şehirleri ziyaret ettikleri için aralıklı olarak tam 8 gün sürüyor. Zsigmond Fejes bu yolu sadece Almanlar’ın inşa ettiği Bağdat demiryolu ile gitmelerinin mümkün olduğunu söylüyor.

Seyahatte ilk durakları Hereke. Burada dokuma ve halı fabrikasına bir ziyarette bulunuyorlar.

17 Temmuz 1914 - Hereke Dokuma ve Halı Fabrikası ziyareti

Daha sonra Eskişehir’de bir gün geçiriyorlar. 40.000 nüfuslu şehir 800 metre rakımda bulunuyor. Burada kaymakam tarafından çok sıcak bir şekilde karşılandıklarından bahsediyor Fejes. Eskişehir’den Konya’ya yol sabah 6’dan akşam 8’e kadar sürüyor. Konya’daki bozkırı Hortobágy’ın bazı bölümlerine benzetiyor. Konya civarında kaliteli buğday yetiştirildiğinden bahsediyor. 60-70 bin nüfuslu Konya’da iki gün geçiriyorlar. 24 Temmuz 1914 akşamı Adana’ya ulaşıyorlar. Adana’dan demiryolu ile İskenderun’a geçiyorlar. Burası onların seyahatindeki en doğu noktası olarak kayıtlara geçiyor. Buradan o dönemki Küçük Asya’nın en işlek liman şehri Mersin’e geçiyorlar. Antalya Konsolosu Budapeşte kökenli Macar Pözel, Lloyd isimli bir Avusturya gemisiyle kendilerine ziyarete geliyor ve orada Alanya’da Konsolos Pözel’in yazlığında buluşmak üzere sözleşiyorlar. Aynı günün akşamı Konsolos Pözel gemiyle Antalya’ya geri dönüyor. Fejes burada savaşın çoğu şeyi değiştirdiğini söylüyor. Konsolos Pözel’le Alanya’da buluşamıyorlar. Belgrad’ın bombalandığı haberini Mersin’de alıyorlar. Mersin’de iki gün kaldıktan sonra Silifke’ye doğru hareket ediyorlar. Silifke’den Ermenek’e at üstünde geçiyorlar. Çünkü burada at arabası için yol yok. Bu yol üzerinde bulunan telgraf ofisinden Avrupa’daki durum hakkında bilgi alma şansları oluyor. Silifke’den Ermenek’e yol tam 5 gün sürüyor. Ermenek’ten Alanya’ya yine zorlu bir yoldan sonra nihayet Alanya’ya ulaşıyorlar. Fejes, Alanya’nın eskiden bir kale şehir olduğunu ve kale duvarların da hala ayakta olduğunu söylüyor. Şehrin konumu çok güzel. Çoğu ev buruna doğru inşa edilmiş. Lakos ve Arif burada şehrin yöneticisiyle görüşüyorlar. Artık ihtiyaçları olmadığı için eşekleri satıyorlar.

17 Ağustos 1914 - Alanya

Yukarıda da belirttiğim üzere Antalya Konsolosu Pözel savaş sebebiyle maalesef Alanya’daki buluşmaya gelemiyor. 18 Ağustos 1914 günü sabah saatlerinde küçük bir benzinli tekneyle 120 km uzaklıktaki Antalya’ya geliyorlar. Burada birkaç gün geçiriyorlar. Zsigmond Fejes’in 19 Ağustos 1914 tarihinde çektiği Antalya Hadrainus Kapısı fotoğrafı var.

19 Ağustos 1914 - Antalya Hadrianus Kapısı

20 Ağustos 1914 - Antalya Yat Limanı

Antalya'dan 4 günlük bir gemi yolcuğu ile İzmir’e geliyorlar. Artık dönüş yolundalar. Daha sonra Bandırma’dan İstanbul’a askeri bir amaçla kullanılan gemi ile seyahat ediyorlar. İstanbul’da tekrar Macar büyükelçi ile görüşüyorlar. Çektikleri fotoğraflar son derece önemli olduğu için büyükelçiye bu konuyla ilgili danışıyorlar. Büyükelçilikte kamera çantaları büyükelçilik mührüyle kapatılıyor ve koruma altına alınıyor. Yolda herhangi bir sorunla karşılaşmamak için büyükelçilik tarafından yazılan iki adet de resmi mektubu da yanlarına alıyorlar. Karadeniz üzerinden Köstence’ye ulaşıyorlar. Buradan da Bükreş’e. 5 saatliğine Bükreş’i gezme fırsatları oluyor ve daha sonra 30 Ağustos 1914 gece 22.00 sularında Predeal yakınlarında Macaristan sınırlarına giriş yapıyorlar. (bugünkü Romanya sınırlarında bulunan Braşov kenti yakınlarında küçük bir kent.)